Raport przedstawia wyniki analiz dotyczące ryzyka wystąpienia ataku astmy w trakcie epizodów smogowych. Epizod smogowy to występujące krótkookresowo wysokie stężenie zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w powietrzu. Na potrzeby niniejszej analizy przyjęto, że warunkiem jego zaistnienia jest przekroczenie przez stężenie dobowe pyłu PM2,5 wartości 15 µg/m3. Wartość ta została ustalona w oparciu o rekomendacje wydane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Ocena jakości powietrza w Polsce dokonywana jest na podstawie odczytów z lokalnych stacji monitoringu, co nie daje pełnego obrazu rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza na terytorium miasta czy gminy. Jakość powietrza pomiędzy poszczególnymi częściami miasta (gminy) może się znacząco różnić (nawet kilku- lub kilkunastokrotnie), zwłaszcza w czasie występowania epizodów smogowych. Główną przyczyną tego stanu są tzw. hot-spoty, czyli miejsca o lokalnie podwyższonej emisji, która skutkuje bardzo wysokimi stężeniami zanieczyszczeń. Ich zasięg zależy od warunków meteorologicznych: jeśli są one sprzyjające epizodom smogowym (inwersja temperatury, niska prędkość wiatru i niska temperatura), to emisja z pojedynczego domu może wpłynąć na jakość powietrza w odległości nawet rzędu kilku kilometrów. Jednak przeciętnie zasięg takiego oddziaływania wynosi od kilkudziesięciu do kilkuset metrów. Reasumując, hot-spot to zatem niewielki obszar, gdzie emisja pochodząca z danego domu wywołuje złą jakość powietrza w sąsiedztwie.
Z uwagi na ograniczenia pomiarów dokonywanych w stacjonarnych punktach monitoringu, w celu wiarygodnego i rzetelnego określania stanu jakości powietrza na wskazanym obszarze, stosowane mogą być dodatkowe metody pomiaru stężeń zanieczyszczeń. Jedną z metod są transekty (czyli pomiary mobilne), które prowadzone są z niedużą i stabilną prędkością (do 30 km/h) pojazdem wyposażonym w specjalistyczny sprzęt służący do mierzenia stężeń wybranych zanieczyszczeń. Przetestowana metodyka wymaga, aby próbnik był wystawiony na zewnątrz z dala od bezpośrednich emisji (rury wydechowej) z pojazdu wykonującego pomiary. Jednocześnie trasa musi zostać zaplanowana w taki sposób, aby była reprezentatywna dla identyfikacji hot-spotów.
Skuteczność tej metody została potwierdzona w ramach projektu realizowanego z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju pn. “Zintegrowany system polityki i programów Ograniczenia Niskiej Emisji – ZONE” (2020-2022 r.).
Sąsiedztwo hot-spotów nie wpływa równomiernie i w takim samym stopniu na wszystkich mieszkańców. Utrzymująca się zła jakość powietrza ma znaczący wpływ na zdrowie ludzi, zwłaszcza tych należących do grup szczególnie narażonych. Istnieją dwie główne klasyfikacje grup szczególnie narażonych – według wieku i stanu zdrowia. W przypadku wieku do osób najbardziej narażonych na zanieczyszczenie powietrza należą dzieci oraz seniorzy. Ze względu na stan zdrowia mocniej odczuwają epizody smogowe osoby przewlekle chore, w szczególności na schorzenia układu oddechowego i sercowo-naczyniowego. Co za tym idzie, dzieci z przewlekłymi chorobami układu oddechowego (jak np. astma) odczuwają najsilniej negatywne skutki epizodów smogowych. Z tego względu grupa ta objęta została niniejszą oceną skutków zdrowotnych.
Biorąc pod uwagę powyższe zagadnienia, ECAC przygotował autorski sposób oceny zagrożeń epizodów smogowych. Opierając się na wiedzy epidemiologicznej, łączy on informacje na temat narażenia na zanieczyszczenie powietrza uzyskane w wyniku prowadzonych pomiarów transektowych z wpływem na pogorszenie zdrowia wśród dzieci poprzez zaostrzenie objawów astmy. Efektem przeprowadzonej analizy są informacje o natężeniu i rozkładzie przestrzennym negatywnych skutków epizodów smogowych (przedstawione w formie mapy).
Analiza ECAC wykazała, że w Nowym Targu podczas epizodów smogowych zimą 2022/2023 ryzyko ataku astmy mogło wzrosnąć aż o 46% w porównaniu do dni z czystym powietrzem. Szczególnie zagrożone były dzieci – w najbardziej zanieczyszczonych strefach miasta statystyczne dziecko chore na astmę mogło doświadczyć nawet 3 ataków tygodniowo lub wymagać leczenia, by ich uniknąć. Wyniki te dotyczą krótkoterminowych skutków narażenia na pył PM2,5, dla którego WHO ustala dopuszczalne stężenie dobowe na poziomie 15 µg/m³. Choć takie poziomy są czasowo akceptowalne, analiza potwierdza, że nawet krótkie epizody przekroczeń mają zauważalne skutki zdrowotne.
